ساعات بخت‌آزمایی فیصل شاهزاده حجازی در بین‌النهرین قیومیت یاماندا- معامله متقابله یا مدیس ویوندی (نگاهی به شکل‌گیری عراق و عکس‌العمل ایران)

پس از جنگ جهانی اول و شکست امپراتوری عثمانی، در سال ۱۹۱۶م بین‌النهرین بر طبق موافقت‌نامۀ «سایس ـ پیکو» تقسیم شد. کشور تازه تأسیس در ابتدا از به‌هم پیوستن دو استان «بغداد» و «بصره» شکل گرفت و در ادامه بعد از مناقشات بسیار با ترک‌ها و با تلاش‌های انگلیس به عنوان قیم و با ضمیمۀ «موصل»، کشور کنونی عراق با مرزهای ساختگی و پرمناقشه در نقشه خاورمیانه جای گرفت. شکل‌گیری عراق از دل متصرفات عثمانی باعث از میان رفتن معاهدات و عهدنامه‌های فی مابین عثمانی و ایران شد و گفتمان جدیدی میان ایران و کشور نوپای عراق به‌وجود آمد. بدین ترتیب از یک سو عراق تازه تأسیس به دنبال هویت و اثبات وجود خود در نقشۀ جدید جهان و از همه مهمتر میان دول همسایه به‌ویژه ایران بود، از طرف دیگر دولت ایران به‌واسطۀ مناسبات تاریخی و فرهنگی ـ مذهبی با عراق، خود را ذیحق و صاحب حقوق تاریخی می‌دانست. مسئله مهمتر برای دولتمردان عراق تازه تأسیس از بطن متصرفات عثمانی، بازتعریف ساختار سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و … برای این کشور از صدر تا ذیل به‌عنوان یک کشور مستقل بود که در روابط بین‌الملل باعث ایجاد تنش‌های ناگزیر بین دو کشور ایران و عراق می‌گردید. لذا از آنجا که تاریخ مناسبات ایران و عراق و بازشناسی آن، نقش مهمی در آگاهی از مناسبات دو کشور در دوره جدید را ایفا می‌کند، از اینرو پژوهش حاضر به دغدغه‌های یکی از کشورهای تازه تأسیس و مسائل پیش روی آن در جغرافیای جدید جهان می‌پردازد. مطالعه با تکیه بر اسناد موجود و قابل دسترس در مراکز اسنادی وزارت خارجه و آرشیو کتابخانه ملی بوده که از لابلای مکاتبات متعدد سفرا و قونسول‌های ایران حاضر در عراق با وزارت خارجه گزینش شده است، کتاب حاضر گفتمان این دو دولت یکی مستقل و دیگری تحت قیمومیت و تازه‌نفس و نیز موضع‌ ایران در سیاست داخلی و خارجی را به تصویر کشیده  و نتایج این گزارش‌ها را تشریح می‌کند. در این میان تلاش‌های دولتمردان عراق و همچنین تلاش‌های بی‌شائبه جراید عراق در حمایت از دولت تازه تأسیس نیز از نظر دور نمانده است.

امید است این پژوهش راهگشای پژوهشگران، محققان و علاقمندان به تاریخ ایران و عراق به ویژه کارگزاران و دیپلمات‌های ایران در وزارت خارجه ایران باشد.