ﻓﺮاﻣﯿﻦ و ﻣﮑﺘﻮﺑﺎت دﯾﻮاﻧﻰ – ﺣﮑﻮﻣﺘﻰ

کتاب پیش‌روی ما از آثار سندشناسانه‌ای است که در مسیر تحولات تاریخ سیاسی قاجار نکات منحصر به فردی را عرضه می‌دارد و وقایع مهمی را در قالب اسناد سلطانی _ دیوانی آشکار و معرفی می‌نماید. ماحصل این اسناد فیمابین ناصرالدین‌شاه  قاجار و میرزا محمدقوام‌الدوله سندنویسی شده است که بخش اعظمی از ناگفته‌های پیامد جدایی هرات، جنگ مرو و فرازو‌فرودهای تاریخ سیستان و … را به رقم نوشتار ترسیم ساخته است. مهم‌ترین فرامین عهد قاجار لقب‌نامه‌ها و به‌طور مشخص فرامین خطابی هستند که به صاحب‌منصبان، حاکمان، مستوفیان و پیشکاران ایالات و ولایات … نوشته‌شده و توصیه‌ها و تأکیدات لازم‌الاجرای  حکومتی را برای آنان صادر و قلمی نموده‌است. فرامین این کتاب نیز از نوع فرمان‌های خطابی است که در کنار برخی گزارش‌ها و سایر مکتوبات‌دیوانی، جلوه‌ای مستند به دوران‌شناسی عهد ناصری افزون و ارزانی داشته‌است. از این روی اسناد مزبور علاوه بر اطلاعات بکر تاریخی از نظر آموزه‌های سندشناسی و سندخوانی می‌تواند اهمّیت کاربردی داشته باشد. نگارنده این اثر مقید شد که در بخش‌های آغازین کتاب جدای از رجال‌شناسی قوام‌الدوله از میان تمامی حوادثی که در این اسناد نمایان است مطلبی تألیفی هم راجع‌به واقعۀ هرات به نگارش درآورد. محدودۀ تاریخی این اسناد از 1281-1268 هـ.ق است که در 67 طغرا سند در مرقعی غیر مزین تجمیع و تنظیم شده است و هم‌اکنون در بخش نسخ خطی کتابخانه مجلس‌ نگهداری می‌شود