صدر الدین عینی عالم، ادیب، منتقد، شاعر، نویسنده، مورخ، زبان شناس و پدر ادبیات نوین تاجیکی یکی از بزرگترین و تاثیرگذارترین چهره‌های ماندگار زبان و ادب فارسی- تاجیکی در ماوراءالنهر است و تنها یادداشت‌های او کافی است که او را به عنوان یکی از موفق‌ترین چهره‌های ادبی به ادبیات جهان معرفی نماید.
او با دقت نظری شگفت‌انگیز دریایی از اطلاعات مختلف را در این اثر ارزشمند فراهم آورده و به این جهت این اثر را دائرةالمعارف بخارای یک صد و بیست سال پیش می‌توان خواند. از سوی دیگر جامعه بخارای یادداشت‌ها از بسیاری جهات به جامعه ‌ایران همان زمان می‌ماند. جامعه‌ای تنیده در قید سنت‌ها و باورها و مواجه با نفوذ تدریجی نوگرایی و نهضت‌های تجددمآبی.
بدین روی شناخت جامعه فارسی- تاجیکی زبان از خلال این کتاب و پی‌بردن به طرز زندگی و تفکر مردمان این خطه و تبیین سبک نویسنده بزرگ این کتاب و مهم‌تر از همه تلاش در جهت شناخت دغدغه‌های مردمی‌که هم سرنوشت ما بوده و هستند از جمله مهم‌ترین علل نگارش این کتاب بوده است.
کتاب حاضر ضمن واکاوی تاریخچه ماوراءالنهر و ترسیم زندگی صدرالدین عینی، به ترتیب به چند مبحث فرهنگ، اقتصاد، سیاست، و مذهب در جامعه فارسی زبان بخارا پرداخته است.

در پشت جلد این کتاب میخوانیم:

یادداشت‌ها، آخرین کتاب صدرالدین عینی (1954-1878)، اگرچه در سال‌های پایانی حیات نویسنده (1954-1949) نوشته شده است، اما روایتی از زندگی جوامع فارسی زبان بخارا و آسیای مرکزی در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم  میلادی را به تصویر می‌کشد. تحلیل جامعه‌شناختی ارائه‌شده در این دو جلد می‌تواند جزئیات دقیق و جامع محیط را از منظر رویدادهای تاریخی، سیاسی، اجتماعی، مذهبی، اقتصادی و ادبی دوره مورد نظر به خواننده ارائه دهد. این تحلیل شامل بررسی انتقادی پدیده‌های اجتماعی و ساختارهای زیربنایی آنها، از جمله هنجارهای اجتماعی، باورها، نهادها و روابط قدرت است. استفاده از تمام لوازم رئالیسم سوسیالیستی برای به تصویر کشیدن شادی جامعه معاصر نویسنده، شاید هدف نوشتن خاطرات بوده است.

کتاب تاریخ بخارا بر اساس یادداشت‌های صدرالدین عینی در دو جلد در زمستان سال 1402 خورشیدی توسط انتشارات ندای تاریخ به چاپ رسیده است.

♦ دکتر آزیتا همدانی دانش‌آموخته دانشگاه‌های تهران، علامه طباطبایی و تربیت مدرس هستند. ایشان تا کنون مقالات و کتاب‌های بسیاری درباره زبان و ادبیات فارسی به چاپ رسانیده‌اند و جوایز متعددی را دریافت نموده‌اند ایشان هم اکنون مدرس زبان های فارسی و کردی و آزمونگر مهارت های زبانی فارسی و کردی در دانشگاه پنسیلوانیا و مریلند آمریکا هستند. آزیتا همدانی عضو انجمن مطالعات ایرانی، عضو انجمن مطالعات خاورمیانه و عضو انجمن مطالعات اوراسیا می‌باشند.

Abstract

Yaddasht-ha, the last book of Sadr-al-Din Ayni although written in the last few years of the author’s life (1949-1954), depicts an account of life of the Persian-speaking societies of Bukhara and Central Asia in the late 19th and early 20th centuries. The sociological analysis proposed in these two volumes is able to present the reader with the precise details and comprehensive analysis of the milieu from the standpoint of the historical, political, social, religious, economic, and literary events of the period in question. It involves a critical examination of social phenomena and their underlying structures, including social norms, beliefs, institutions, and power relations. Employing all the paraphernalia of Socialist Realism for depicting the happiness of the author’s contemporary society may have been the consideration of the memories