کامران میرزا پسر سوم ناصرالدین شاه ملقب به نايب السلطنه، در روز نوزدهم زی­ القعده 1272 ه.ق به دنیا آمد.[1] وی در سال 1277 ه.ق به جای فیروزمیرزا نصرت ­الدوله به معاونت پاشا خان امین­ الملک حاکم تهران شد. در سال 1283 ه.ق که ناصرالدین شاه عازم سفر خراسان بود، کامران میرزا نائب ­السلطنه را در غیاب خود در سن یازده سالگی به نیابت خویش منصوب نمود. در سال 1285 ه.ق پس از مغضوب شدن عزیزخان مکری سردار کل و ضبط تمام املاک او و تبعیدش به اراک، ناصرالدین شاه منصب سردار کلی (فرماندهی کل قوا) را در سن سیزده سالگی به کامران میرزا داد و بعد هم او را ملقب به امیرکبیر نمود. وی را کمتر سپهسالار اعظم خطاب می­کردند و به جاى این لفظ، ايشان را در عنوانات دولتى و غيره، «وزير جنگ» مى ‏نگاشتند.[2] کامران میرزا  به مدت 16 سال متوالی این منصب را برعهده داشت. مدتی هم به حکومت کرمان منصوب شد و از تهران به كرمان رفت.[3]

در سال 1287 ه.ق نیز بار دیگر که ناصرالدین شاه قصد خروج از پایتخت را برای زیارت عتبات داشت، رسیدگی به امور مملکتی را در غیاب خود به عهده نائب السلطنه که در این هنگام 15 سال و عنوان وزارت جنگ را نیز داشت، با مشارکت میرزا یوسف مستوفی ­الممالک واگذار کرد. به طور کلی ناصرالدین شاه زمان خروج از دارالخلافه امور دولتی را به کامران میرزا واگذار می­ کردند. کامران میرزا شعبان 1288 و در سن 16 سالگی با سرورالدوله دختر سلطان مراد میرزا حسام­السلطنه معروف به فاتح هرات ازدواج کرد و تا زمان حیات ناصرالدین شاه، در مشاغل مختلف دستی داشت و القاب مختلفی دریافت می­کرد. او از سال 1313 تا 1324 ه.ق هیچ شغلی اختیار نکرد و تا این که در سال 1324 ه.ق بار دیگر به وزارت جنگ منصوب شد و سال بعد نیز در اولین کابینه دوره مجلس مشروطه یک ماه و اندی وزیر جنگ بود. [4] در زمان احمد شاه نیز یک سال و اندی حکومت خراسان را داشت. کامران میرزا پس از بازگشت از حکومت خراسان 1337 ه.ق تا آخر عمر بیکار و سخت به ناخوشی نقرس گرفتار بود تا این که در سال 1307 ه.ش در سن هفتاد و پنج سالگی در تهران درگذشت و در حضرت عبدالعظیم در مقبره ناصرالدین شاه به خاک سپرده شد.

یحیی دولت ­آبادی در کتاب خود حیات یحیی می ­آورد: «روحانيان و ديگر رؤساى طهران از او (كامران ميرزاى نايب السلطنه) ملاحظه دارند ولى هزار افسوس كه اين شاهزاده طماع عياش از همه‏ جا بي­خبر قشون ايران را به اين معنى ترجمه نموده كه حقوق قشون را از دولت گرفته قسمت بزرگ آن را سرمايه تمول خود نمايد.»[5] و نیز می نویسد «كامران ميرزا اشخاص فرومايه را به روابط پست ناپسنديده داخل نظام نموده براى رسيدن به مقاصد هوس ‏كارانه خويش بدون هيچ خدمت به درجات عالى نظامى ارتقاى رتبه مي­دهد در تحت رياست اين شاهزاده نالايق كار قشون به جائى رسيده كه رياست افواج موهوم يا معلوم به عنوان نان‏خانه از طرف دولت به اين و آن داده شده رئيس مزبور وجهى تقديم سپهسالار نموده باقى حقوق فوج را به مصرف خود مي­رساند.»[6]

بازارچه نائب­ السلطنه در محله چالمیدان شرق گذر دروازه دولاب قرار داشت که امروزه به نام آل آقا معروف است.[7]

---

[1] ـ اعتمادالسلطنه، تاریخ منتظم ناصری، ج 1، ص 500

[2]  ـ منصوره اتحادیه و سعدوندیان، ص 30

[3]  ـ منصوره اتحادیه و سعدوندیان، ص 78

[4] ـ خاطرات و خطرات، ص 154

[5] ـ دولت آبادی، ج1، ص 100

[6] ـ دولت آبادی، ج1، ص 101

[7] ـ شیرازیان، ص 67