مختصری دربارۀ کاخهای قاجاریه
(به مناسبت چاپ سوم کتاب کاخهای قاجاریه)
تهران برخلاف آنچه که امروزه مشاهده می‌شود شهری محصور در میان ساختمانها و مملو از جمعیت نبود بلکه روزگاری نه چندان دور روستای زیبایی بود که به دلیل قرار گرفتن درمسیرشرق به غرب و طراوت و آب و هوای دلانگیزش فرمانروایان بسیاری را به سوی خود جلب نمود. در ابتدا شاهان تیموری در جنوب محوطه کنونی ارگ جهت اقامت خویش کاخها و باغات مصفایی احداث نمودند. سپس شاه طهماسب صفوی به دلیل نزدیکی تهران به قزوین حصاری ستبر گرداگرد شهر بنا نهاد و ساختمان‌های موجود را گسترش داد. مدتی بعد شاه عباس به علت سفر مداوم به شمال ایران در روستای تهران چهارباغی بنیان نهاد و اقامتگاهی نیز ساخت. پس از وی سایرشاهان صفوی نیز اوقات بیشتری در تهران سپری می‌کردند و دربار مدتی به آنجا منتقل می‌شد. پس از سقوط این خاندان و تصرف شهرها توسط افغان‌ها با ورود مهاجمین به تهران ابتدا گرداگرد مراکز دولتی دیواری ساخته شد، و اخلاف آنها را شیفته خود ساخت. در زمان افشار و خصوصاً زندیه به دلیل قرارگیری این منطقه در مجاورت محل اسکان قاجارها دربار موقتاً به تهران منتقل شد و بنا بر فرمان کریم خان کاخها و دیوان باشکوهی ساخته شد. با روی کار آمدن قاجاریه و انتخاب تهران به پایتختی اعتبار این شهر دو چندان گردید. بدین ترتیب که در دوره زمامداری ایشان تهران از روستایی کوچک به شهری بزرگ مبدل گشت و هریک از شاهان با ساخت کاخها و عمارات متعدد مزین به انواع تزیینات که در نوع خود شاهکاری به حساب میآمدند شکوه خاصی به آن بخشیدند. این مکانها سنبل قدرت حکمرانان قاجار بود در نتیجه ابتدا آقامحمد خان چند کوشک در ارگ شاهی بنا کرد. پس از وی فتحعلی‌شاه در دوران طولانی مدت حکومتش در شمال و جنوب مجموعه سلطنتی قصرهای زیبایی احداث کرد. از آنجا که این پادشاه علاقه وافری به سفر و شکار داشت اماکن متعددی در ییلاقات اطراف پایتخت و سایر شهرها ساخته شد. در زمان حکمرانی جانشینانش خصوصاً ناصرالدین‌شاه نیزبا تقلید از اسلاف خویش و تحت تأثیر ظواهرغرب علاوه بر کاخهای فراخ کوشک‌های مرتفعی بنا گردید که نشان دهنده قدرت و سیطره پادشاه بودند. درطی این دوران ده‌ها کاخ مزین و باغات مشجر احداث شد که هریک از لحاظ نوع معماری و تزییناتشان در نوع خود منحصر بودند. هم چنین این اماکن در فصول مختلف مورد استفاده قرار می‌گرفت و با تغییر شرایط آب و هوایی سکنه آنها متغیر بود. با این همه به دلیل ضعف و گرفتاری حکمرانان ناتوان قاجار، دگرگون شدن شرایط سیاسی کشور و گسترش تجدد خواهی در همه زمینه‌ها معماری نیز دچار تحول شد. در ادامه با تغییر شکل ظاهری، مصالح و ساختار اماکن و عدم دلبستگی خاندان پهلوی به آثار قاجاری اکثر کاخهای تهران که روزگاری غرق در نور و شادی و سرشار از جنب و جوش بودند به فراموشی سپرده شدند. حتی در طی این دوران تعمدا به برخی از کاخها لطمات سنگینی وارد آمد و تعدادی از آنها بهطور کامل از میان رفتند. بدین ترتیب شاید کمتر کسی از وجود این آثار ارزشمند و گذشته آنها که قسمتی از سند هویتی شهر تهران و نشان دهنده اوج سلیقه و خلاقیت هنرمندان و معماران آن عصر بوده است، اطلاعی دارد.
نویسنده کتاب کاخهای قاجاریه درصدد بوده است تا با شناسایی و معرفی کاخها و عمارات سلطنتی قاجاری واقع در شهر تهران و مناطق اطراف که تنها اطلاعات مختصر و پراکندهای از آنها در میان عکسها و منابع تاریخی وجود دارد برگی فراموش شده از تاریخ پایتخت دویست ساله ایران را آشکار نماید تا دیگران نیز به دور از هیاهوی این شهر پر ازدحام با این اماکن تاریخی آشنا گردند. در پایان مجموعهای درباره معرفی هر یک از کاخها بر اساس قدمتشان گردآوری شد که در هر قسمت آن به چگونگی شکلگیری هر عمارت، ویژگیهای آن و سرنوشت آنها پرداخته شده است.