دیوانیان از ساسانیان تا سامانیان (نگاهی به سرگذشت نظام دیوانی ایران بعد از سقوط ساسانیان)

برشی از کتاب:
هنگامی که هرمزان را نزد خلیفه عمر آوردند پرسید عمر کجاست؟ گفتند آن است، پرسید نگهبانان و پرده‌دارانش کجایند؟ گفتند او نه نگهبان دارد نه پرده‌دار نه کاتب و نه دیوان، گفت شایسته است که پیامبر باشد، گفتند کار پیامبران را می‌کند» این وضعیّت تنها به عمر بن خطاب منحصر نبود و در تمام دوران خلفای راشدین نشانه‌ای از وجود قصر و کاخ و سلسله مراتب و تشریفات درباری در منابع به چشم نمی‌خورد. یعقوبی وجود حاجبی برای ابوبکر و حاجب و شرطه برای عثمان حاجب و شرطه برای امام علی(ع) را نقل می‌کند، به فرض صحت این خبر باز هم این حاجبان با حاجبان دوره بعد قابل قیاس نیستند. اما با به قدرت رسیدن معاویه نشانه‌های روگردانی از ساده‌زیستی نخستین خلفای مسلمان یکی‌یکی آشکار می‌شوند. به گواهی طبری زیاد نخستین کسی بود که افراد را با خنجر جلوی خود راه انداخت و با گرز در پیش او راه رفتند و پانصد نگهبان پیوسته گرفت که هیچ وقت مسجد را ترک نمی‌کردند.