معرفی کهن ترین نقشه جغرافیایی آذربایجان در جهان
امیر هوشنگ انوری (پژوهشگر و نویسنده)
تحقیقهای جدید سرآغاز تاریخ نقشه نگاری (کارتوگرافی) را به مکتب جغرافیای یونان باستان نسبت داده است. در حالیکه هم اکنون نمونههای قدیمیتری از نقشههای جغرافیایی مربوط به تمدنهای کهن تری چون چین، هند و ایران وجود دارد. از جمله نقشهای بسیار قدیمی مربوط به دوره هخامنشی که در آن پاسارگاد در مرکز جهان شناخته شده قدیم ترسیم شده است و معرفی و بررسی آن در دست تحقیق نگارنده قرار دارد. افزون بر این، اکنون هیچ نقشه ای که تاریخ رسم آن مربوط به عصر یونان باستان باشد در دست نیست. البته این به آن معنا نیست که دانش جغرافیای یونانی فاقد نقشه بوده است؛ بلکه منظور این است از اصل آن نقشهها اکنون اثری نیست و به سبب گزند حوادث در فاصلۀ زمانی طولانی که سپری شده سندی به دست ما نرسیده است. حسین مونس، دانشمند برجسته مصری و استاد دانشگاه قاهره به روشنی مستند کرده که امروز تقریباً هیچ نقشهای از یونان قدیم به جای نمانده و آنچه با این عنوان موجود است نمونههایی هستند که از سده های ۱۵و ۱۶م به این سو توسط کارتوگرافان اروپایی، اما به نام یونانیها تهیه شده است (بنگرید به دو کتاب: مونس، حسین (۱۹۶۷) الجغرافیه و الجغرافیین فی الاندلس، مادرید: موسسه المطالعات الاسلامی؛ مونس، حسین (۱۹۸۶) تاریخ الجغرافیه و الجغرافیین فی الاندلس، قاهره: مکتبه مدبولی). واقعیت اینجاست که نقشه های مذکور به دست رسامانی چون جیاکومو گاستالدی (۱۵۰۰- ۱۵۶۵ م)، جرارد مرکاتور (۱۵۱۲- ۱۵۹۴م)، آبراهام اورتلیوس (۱۵۲۷- ۱۵۹۸م)، جان اسپید (۱۵۲۲- ۱۶۲۹ م) و . . . کشیده شدهاند با این ویژگی که اطلاعات و شکل نقشهها مبتنی بر اطلاعات درج شده در متون قدیمی جغرافی دانان یونانی چون آناکسیماندر ( ۶۱۰- ۵۴۶ پ.م)، هکاتوس ( ۵۰۹- ۴۷۲ پ.م)، هرودوت (۴۸۴-۴۲۵ پ.م) و مانند آن است.
با این مقدمه کوتاه اکنون میتوان پرسش مورد نظر این نوشتار را مطرح کرد: که با استدلال فوق کهنترین نقشهای که در حال حاضر از سرزمین باستانی آذربایجان در دست است کدام نقشه و متعلق به چه کسی است؟
منظور از نقشۀ آذربایجان نقشهای است که به طور مشخص به نمایش منطقۀ آذربایجان پرداخته باشد. به بیان امروزی نقشۀ منطقهای، نه نقشههایی که گسترۀ وسیعتری را شامل شدهاند. مانند نقشههای جهاننما یا آسیا و یا حتی نقشههای سرزمین ایران. تفاوت و اعتبار اصلی نقشههای منطقهای ارایۀ جزییات مانند اسامی شهرها و آبادیها و نمایش دقیقتر عوارض طبیعی و ترسیم اطلاعات راهها است که نقشههای جهاننما نظر به رویکرد کلان نگریشان فاقد آناند.
نخستین کسی که میدانیم جهان شناخته شدۀ قدیم را در قالب نقشههای منطقهای متعدد ترسیم کرده، کلادیوس بطلمیوس (قرن اول و دوم م) برجستهترین کیهانشناس و جغرافیدان یونان عهد باستان است. او آسیا را در ۱۲ نقشۀ منطقهای و همراه با ارایۀ جزییاتی که تا آن زمان بیسابقه بود رسم کرد. هر نقشه را تابلو نام گذاشت و آذربایجان در سه تابلو نمود یافته است. در تابلوی پنجم برخلاف تابلوهای چهارم و سوم که قسمتهایی از آذربایجان دیده میشود تمام منطقۀ آذربایجان کشیده شده است و این نخستین نقشۀ منطقهای از منطقۀ مورد نظر ما است. اما، به دنبال استدلالی که در بالا رفت باید دانست قدیمیترین نقشههای بطلمیوس که تاکنون یافت شدهاند نه متعلق به او، بلکه باز ترسیمی بر اساس اطلاعات کتاب جغرافیا ی بطلمیوساند که قدمت آنها از سدۀ ۷ ق/ ۱۳ م قدیمیتر نیستند. در حالیکه نقشۀ مورد معرفی این پژوهش متعلق به سدۀ ۴ ق/ ۱۰ م،َ یعنی حدود سیصد سال قدیمیتر است! در نتیجه این نقشه، کهنترین نقشۀ منطقهای آذربایجان است که تاکنون یافت شده است و تا این زمان در جهان ناشناخته مانده و اینک برای نخستین بار است که معرفی می شود.
دانلود مقاله
با درود
خواهشمندم نحوه تهیه این کتاب را به همراه قیمت اعلام نمائید
قیمت پشت جلد ۱۱۰هزار توان که دارای تخفیف می باشد . برای خرید با شماره ۶۶۴۰۹۰۲۵ تماس بگیرید